Cần tích cực chủ động phòng chống thiên tai

Đường cứu hộ thôn Sín Chải, xã Trịnh Tường, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai bị sạt lở trong đợt mưa lớn ngày 2-4/7 vừa qua (Ảnh: Văn phòng thường trực Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Lào Cai)

Thách thức khi mưa lớn, lũ quét vẫn đang gia tăng

Miền núi phía Bắc với khoảng 10,6 triệu người, sản xuất chủ yếu là lâm nghiệp, chăn nuôi, trồng trọt trên địa hình núi cao, độ dốc lớn, chia cắt, địa chất phức tạp. Bên cạnh đó, nhiều sông, suối; thời tiết, khí hậu khắc nghiệt với mùa đông nhiệt độ xuống thấp; mùa mưa tập trung trên 80% lượng mưa. Vì vậy, thường xuyên xảy ra băng giá, rét đậm, rét hại, lũ quét, sạt lở đất, ngập lụt, mưa đá, dông lốc, sét, động đất, ảnh hưởng lớn đến đời sống, sản xuất của nhân dân.

Bên cạnh đó, nhiều hồ chứa thủy lợi, thủy điện, khu khai thác khoáng sản, đường giao thông,... được xây dựng để phát triển kinh tế - xã hội và phát huy tiềm năng, lợi thế của vùng, song cũng đã và đang gia tăng rủi ro thiên tai, nhất là lũ quét, sạt lở đất; gây thiệt hại rất lớn về người và tài sản.

Theo Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai, từ đầu năm 2020 đến nay, về thiên tai, khu vực miền núi phía Bắc đã xảy ra hàng chục trận dông, lốc, mưa đá, mưa lớn. Trong đó, có nhiều đợt trên diện rộng. Đặc biệt mưa đá ngay trong đêm Giao thừa và sáng  mùng 1 Tết Nguyên đán là một hiện tượng dị thường rất hiếm gặp; 2 trận lũ quét, sạt lở đất.

Đặc biệt, những ngày vừa qua, tại các tỉnh Lào Cai, Lai Châu, mưa lớn đã xảy ra gây lũ, sạt lở đất, gây thiệt hại cho các địa phương. Trong đó, tại Lào Cai, báo cáo nhanh của các huyện Bát Xát, Mường Khương, Bảo Thắng và thành phố Lào Cai cho biết, mưa lớn từ ngày 2-4/7, đã làm 28 nhà ở bị ảnh hưởng. Đồng thời, về cơ sở hạ tầng, ngập một số tuyến tỉnh lộ, nhiều vị trí sạt lở, hư hỏng nền đường,…Ước tổng giá trị thiệt hại trên 10 tỷ đồng.

Tại Lai Châu, mưa, sạt lở đất từ ngày 10/7 đến ngày 12/7/2020 trên địa bàn các huyện Tân Uyên, Than Uyên, Tam Đường đã làm nhiều nhà ở bị lũ cuốn trôi; 11,45ha lúa, hoa màu bị vùi lấp; sạt lở các tuyến đường Quốc lộ… Ước thiệt hại 4,8 tỷ đồng.

Theo nhận định của Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai, mặc dù đã có nhiều nỗ lực, song mưa lũ lớn, lũ quét, sạt lở đất vẫn đang gia tăng, gây thiệt hại nặng nề về người và tài sản đặt ra nhiều thách thức cho giai đoạn tới. Đó là việc dân số gia tăng, thiếu nơi ở, nơi sản xuất an toàn, tiếp nhận thông tin không được thường xuyên; hiểu biết, kỹ năng phòng chống thiên tai của cộng đồng còn hạn chế. Công tác dự báo, cảnh báo, giám sát thiên tai còn bất cập, nhất là dự báo trong phạm vi hẹp. Chưa xây dựng được các công trình cảnh báo sớm, cảnh báo tự động, theo dõi, giám sát thiên tai chuyên dùng, công trình ngăn lũ bùn đá,…

Cùng với đó, kinh tế - xã hội, hệ thống cơ sở hạ tầng ở các tỉnh miền núi phía Bắc còn hạn chế, nhiều công trình xuống cấp, thiếu gắn kết với công tác phòng chống thiên tai, chịu tác động rất lớn của mưa lũ, sạt lở, nhất là các công trình hồ chứa thủy điện, thủy lợi, các tuyến đường giao thông liên huyện, liên xã, hệ thống lưới điện và thông tin liên lạc. Hiện, còn thiếu các thiết bị chuyên dùng để nắm bắt tình hình, tiếp cận nhanh chóng địa điểm xảy ra thiên tai và phát hiện, tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn người bị ảnh hưởng.

Đặc biệt, còn nhiều tình huống chưa phát hiện kịp thời các khu dân cư, công trình có nguy cơ sạt lở, các ao hồ không an toàn, các khe suối đang tắc nghẽn, tích tụ nước nguy cơ gây lũ ống, lũ quét; ứng phó chưa kịp thời khi chưa có lực lượng chi viện của cấp trên đang phổ biến ở nhiều địa phương.

Kịp thời thông tin diễn biến mưa lũ đến người dân

Theo nhận định của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia, tình hình thời tiết, về mưa, lũ, tập trung vào tháng 8 đến giữa tháng 10; lượng mưa tháng 7 ở mức thấp khoảng từ 10-25%, tháng 9 cao hơn từ 15-30% so với trung bình nhiều năm; các tháng 8, tháng 10, tháng 11 ở mức tương đương.

Đỉnh lũ lớn nhất trên các sông suối từ tháng 7-10 phổ biến ở mức báo động 1 - báo động 2, các sông suối nhỏ từ báo động 2 - báo động 3, cao hơn năm 2019. Lũ quét, sạt lở đất có nguy cơ cao xảy ra tại khu vực vùng núi, đặc biệt khu vực Tây Bắc. Đặc biệt, trong điều kiện vừa trải qua thời kỳ nắng hạn kéo dài, nguy cơ về xuất hiện mưa, lũ lớn tại khu vực miền núi phía Bắc có khả năng cao xảy ra.

Về bão, có xu hướng hoạt động muộn hơn so với trung bình nhiều năm, có khả năng xuất hiện khoảng 11-13 cơn bão, áp thấp nhiệt đới hoạt động trên khu vực Biển Đông. Trong đó, có 5-6 cơn ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta vào những tháng cuối năm. Bão xảy ra muộn vào thời kỳ các hồ đã tích nước, hoàn lưu sau bão thường gây mưa lũ lớn sẽ ảnh hưởng đến an toàn đập và xả lũ ngập lụt hạ du, an toàn hệ thống đê điều.

Nhằm chủ động ứng phó với tình hình thiên tai có khả năng xảy ra trong thời gian tới, đặc biệt về mưa lũ tại khu vực miền núi phía Bắc, Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai đề nghị Ban Chỉ huy các cấp cần khẩn trương xây dựng kế hoạch công tác của Ban Chỉ huy các cấp, phân công nhiệm vụ các thành viên thực hiện kế hoạch, gắn với trách nhiệm của người đứng đầu.

Đồng thời, chỉ đạo kiểm tra, rà soát công tác đảm bảo an toàn khu dân cư ven sông, suối; thấp trũng có nguy cơ xảy ra ngập lụt khi mưa lớn; khu vực có nguy cơ cao bị ảnh hưởng bởi lũ quét, sạt lở đất; các hầm mỏ, khu khai thác khoáng sản trong mùa mưa lũ. Kiên quyết xử lý, ngăn chặn tình trạng khai thác khoáng sản trái phép, tránh để xảy ra sạt lở, sập hầm cũng như việc người dân vớt củi trên sông, suối khi mưa lũ dẫn đến các sự cố đáng tiếc như đã xảy ra trong một số năm vừa qua.

Cùng với đó, sẵn sàng nhân lực, vật tư, trang thiết bị; đảm bảo kịp thời tiếp cận ứng cứu khi có tình huống xảy ra, nhất là lũ quét, sạt lở đất trên phạm vi rộng, gây chia cắt; không để bị động bất ngờ, ngay cả khi xảy ra tình huống mưa lũ đặc biệt lớn như hiện nay tại một số các quốc gia trong khu vực. Kiểm tra hệ thống thông tin truyền thông, các nhà mạng, đảm bảo cung cấp và tiếp nhận thông tin được kịp thời, chính xác, nhất là thông tin tới nhân dân vùng sâu, vùng xa, khu vực người dân sinh sống, sản xuất không được phủ sóng di động.

Chỉ đạo triển khai ngay lực lượng xung kích cấp xã trong việc kiểm tra các công trình công cộng, nơi ở, các ao hồ, đập không an toàn, các khe suối bị tắc nghẽn; có giải pháp sơ tán dân, cắm biển cảnh báo, tuần tra canh gác, tháo dỡ vật cản trên các dòng chảy, tránh tình trạng tích thủy tạo lũ ống, lũ quét.

Đối với Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai cấp huyện, xã, ngoài việc khẩn trương triển khai các nhiệm vụ theo quy định, cần kiểm tra cụ thể lực lượng của địa phương, nhất là lực lượng xung kích cấp xã; vật tư, trang thiết bị, hậu cần tại các cơ sở và hộ dân đảm bảo sẵn sàng ứng phó thiên tai trên địa bàn theo phương châm “4 tại chỗ”.

Bên cạnh đó, để công tác phòng, chống thiên tai khu vực miền núi phía Bắc đảm bảo toàn diện, Ban Chỉ đạo Trung ương về Phòng chống thiên tai đề nghị các Bộ, ngành chỉ đạo các đơn vị trực thuộc phối hợp, hỗ trợ các địa phương theo chức năng, nhiệm vụ để triển khai công tác phòng, chống thiên tai.

Trong đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường cung cấp kịp thời các thông tin về mưa và dòng chảy phía thượng nguồn; cập nhật, nâng cấp bản đồ nguy cơ sạt lở đất đá để cung cấp cho các địa phương trong khu vực. Bộ Quốc phòng phối hợp với các địa phương sẵn sàng bố trí lực lượng, phương tiện, thiết bị để tiếp cận khu vực bị thiên tai nhanh chóng, có hiệu quả. Bộ Giao thông Vận tải chỉ đạo việc sẵn sàng xử lý sự cố, nhanh chóng thông tuyến các đoạn đường thường xuyên bị sạt lở; chỉ đạo các địa phương phối hợp, hỗ trợ để nhanh chóng thông suốt các tuyến đường giao thông liên tỉnh.

Đồng thời, Bộ Công Thương chỉ đạo việc rà soát, lắp đặt đầy đủ các trang thiết bị theo dõi, quan trắc, giám sát, cảnh báo xả lũ xuống hạ du; phối hợp với địa phương giám sát việc xả lũ theo quy trình đã được phê duyệt; chỉ đạo công tác đảm bảo an toàn khu vực khai thác khoáng sản, ngăn chặn hiện tượng khai thác trái phép, tránh các sự cố không đáng có khi xảy ra mưa lũ./.