Sen trên gốm Việt 

Bài, ảnh: DUY KHÔI

Trong khuôn khổ Lễ hội Sen do tỉnh Ðồng Tháp tổ chức, buổi nói chuyện chuyên đề “Hình tượng hoa sen trên gốm cổ Việt Nam” do TS Mã Thanh Cao, nguyên Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật TP Hồ Chí Minh là diễn giả, thu hút sự quan tâm của khách tham quan và giới ngoạn cổ. Gốm Việt xưa và nay, sen vẫn là đề tài có sức hút mãnh liệt.

Trưng bày các sản phẩm gốm có hoa văn, họa tiết hình ảnh sen tại Lễ hội Sen Ðồng Tháp.

Tại Lễ hội Sen, Hội Khoa học Lịch sử tỉnh Ðồng Tháp trưng bày các tác phẩm gốm Nam Bộ được trang trí hoa văn, họa tiết, hình dáng từ sen. Ðây là các tác phẩm do nhà sưu tập Ðỗ Quyên (An Giang) sở hữu. Thú vị với những bình hoa bằng gốm tráng men với hình ảnh hoa sen uyển chuyển, sinh động. Hay là bộ bàn và đôn ngồi được vẽ hoa sen đẹp mắt, hoành tráng. Những chiếc dĩa, thố, đèn dầu hay phù điêu đắp nổi hoa sen... làm từ gốm Nam Bộ cũng gây chú ý với công chúng. Nhà sưu tập Ðỗ Quyên cho biết, bà rất yêu thích gốm Nam Bộ, trong đó gốm trang trí đề tài hoa sen được bà chuộng hơn cả. Nhìn những tác phẩm như vậy, bà cảm nhận được sự thuần Việt, thanh khiết của gốm.

TS Mã Thanh Cao cho biết: Sen là đề tài có từ lâu đời, xuyên suốt trên gốm cổ Việt Nam. Từ thời Ðinh, Lê, Lý, Trần... gốm đề tài hoa sen đã xuất hiện rất nhiều. Ðiển hình là các hiện vật đã được Thủ tướng Chính phủ công nhận Bảo vật quốc gia. Bảo tàng Quảng Ninh đang lưu giữ Bảo vật quốc gia Thạp gốm hoa nâu thời Trần. Từ trên xuống dưới của thạp được sáng tạo nhiều lớp hoa văn trang trí, nhưng nổi bật là 15 cánh sen chính liền nhau nằm trên và 15 cánh sen phụ nằm dưới giữa hai cánh sen chính. Các cánh sen chính phụ được khắc thủ công, nên không đều nhau, kích thước to nhỏ khác nhau, trong đó họa tiết cánh sen chính được tạo nổi. Chính những yếu tố này giúp chiếc thạp thêm sinh động, tinh tế.

Bảo tàng Quảng Ninh cũng đang bảo quản Bảo vật quốc gia Bình gốm hoa sen thời Lý. Chiếc bình được tạo hình mô phỏng hoa sen 10 cánh đang độ mãn khai, mỗi cánh cong nổi như đang ôm lấy đài sen. Vai bình chạm nổi bằng cánh sen kép, cánh to xen cánh nhỏ. Chiếc bình được làm từ cao lanh và đất sét trắng, mang giá trị đặc biệt về khoa học, lịch sử và là tác phẩm nghệ thuật nổi trội về giá trị thẩm mỹ, tiêu biểu cho phong cách trang trí đồ gốm của một thời đại.

Với dòng gốm Nam Bộ cổ xưa và đương đại, hình tượng sen được thể hiện rất nhiều. Nổi bật là tích sen - hạc trên bình hoa các dòng gốm: Lái Thiêu, Biên Hòa, Sài Gòn, Cây Mai... Các sản phẩm từ gốm khác như chén, dĩa, đôn, ghế nghi (chò), phù điêu, bình trà, đèn dầu... cũng dễ bắt gặp hình ảnh hoa sen và các bộ phận của cây sen.

Từ xưa đến nay, người Việt Nam luôn xem sen là biểu tượng của sự thanh cao, thuần khiết và sự vươn lên mạnh mẽ. Sen còn biểu trưng cho vẻ đẹp thiền định. Vậy nên, không lạ với sự xuất hiện của hoa sen trên gốm Việt. Cảm hứng thẩm mỹ từ vẻ đẹp của sen mang đến cho gốm Việt một đề tài thú vị, bất tận.