Cách mạng Tháng Tám ở Tây Ninh - Sự kiện và nhân chứng: Mùa thu độc lập, mùa thu kháng chiến (Bài cuối)
Bài cuối: Mùa thu độc lập, mùa thu kháng chiến
Biết không thể khuất phục được Nhân dân Việt Nam quyết tâm bảo vệ độc lập, tự do vừa mới giành được, thực dân Pháp tìm cách gây rối loạn tại Sài Gòn ngay trong chiều ngày 02/9/1945. Trưởng phái bộ Anh là tướng Douglas Gracey thay vì lên án những kẻ khiêu khích lại lớn tiếng chỉ trích Ủy ban Hành chính Nam Bộ lâm thời là không giữ được an ninh và chỉ thị cho chỉ huy quân Nhật thất trận đưa lính Nhật về Sài Gòn “lập lại trật tự”.
Thanh niên Tiền phong - lực lượng chính trong cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8/1945
Hoan nghênh quân đồng minh, phản đối quân Pháp
Biết tin “một số quân Pháp đã lọt vào nước ta”, Chủ tịch Hồ Chí Minh tuyên bố trên Báo Cứu Quốc (số 36, ra ngày 05/9/1945): “Nhân dân Việt Nam hoan nghênh quân Đồng minh kéo vào Việt Nam để tước khí giới quân Nhật, nhưng cương quyết phản đối quân Pháp kéo vào Việt Nam, vì mục đích của họ chỉ là hãm dân tộc Việt Nam vào vòng nô lệ một lần nữa”.
Về phía phái bộ Anh tại Sài Gòn, tuy Hội nghị Potsdam (Đức) của phe Đồng minh thắng trận trong Thế chiến thứ hai chỉ giao cho phái bộ quân sự Anh nhiệm vụ giải giới và hồi hương quân Nhật, nhưng ngay khi đến Việt Nam, tướng Gracey lại đưa ra một loạt biện pháp nhằm giúp quân Pháp tái chiếm Nam bộ.
Gracey ra lệnh đóng cửa tất cả các báo tiếng Việt nhưng vẫn cho phép báo chí và đài phát thanh của Pháp tiếp tục hoạt động bình thường. Nhân vật này còn cấm người Việt Nam tụ họp hay biểu tình, đòi Ủy ban Hành chính Nam Bộ lâm thời phải giao cho Anh cảng Sài Gòn, kho bom Thị Nghè, xưởng Ba Son, khám lớn Sài Gòn, các bót cảnh sát.
Mặt khác, Gracey thả 1.400 lính Pháp bị Nhật bắt từ ngày đảo chính (09/3/1945), trang bị súng ống cho số lính này, kể cả những người Pháp dân sự ở Nam Bộ.
Hành động “bao che” cho quân Pháp tái chiếm Việt Nam của phái bộ Anh càng trắng trợn hơn khi ngày 13/9/1945, một đại đội lính Pháp, thuộc Trung đoàn Bộ binh thuộc địa số 5 trà trộn vào đội hình Sư đoàn số 20 quân Anh - Ấn tới Sài Gòn.
Cùng ngày, Jean Cédile cho kéo cờ tam tài (cờ nước Pháp) lên trước dinh Toàn quyền cũ. Trước sự kiện này, người dân Sài Gòn rất phẫn nộ, tập trung ngày càng đông, la hét phản đối trước dinh. Ủy ban Hành chính Nam Bộ lâm thời đã cử Ủy viên trưởng Ngoại giao Phạm Ngọc Thạch đến can thiệp, tướng Anh Gracey sợ xảy ra đổ máu nên đã yêu cầu Cédile hạ cờ xuống ngay trong chiều 13/9.
Thấy rõ dã tâm của Pháp và sự câu kết của Anh - Mỹ (trước đó, trong buổi tiếp De Gaulle tại Nhà Trắng ngày 24/8, Tổng thống Hoa Kỳ Harry Truman hứa: “Trong mọi trường hợp, đối với Đông Dương, chính phủ của tôi không chống lại việc chính quyền và quân đội Pháp quay trở lại xứ ấy” và quyết định cho Pháp vay dài hạn 650 triệu đô la Mỹ), Xứ ủy và UBND Nam Bộ một mặt đẩy mạnh các hoạt động ngoại giao nhằm tỏ rõ thiện chí hòa bình, đồng thời tích cực chuẩn bị cho cuộc kháng chiến sắp tới.
Tình hình ngày càng căng thẳng, UBND Nam Bộ ra chỉ thị cho người già, trẻ em... tản cư về nông thôn, ra lệnh cho các cơ quan bí mật di chuyển hồ sơ, máy móc... ra khỏi nội thành.
Chiều ngày 22/9/1945, Cédile gửi thư mời ông Trần Văn Giàu và Phạm Ngọc Thạch sang dinh Toàn quyền cũ “ăn tối và đàm phán”, vì theo lời Cédile, chính phủ Pháp vừa có “chính sách mới” về Đông Dương. Biết rõ Pháp sắp dùng vũ lực để tái chiếm Nam Bộ, việc mời hai ông chỉ để gài bẫy bắt sống các nhân vật chủ chốt của Ủy ban nên hai ông không sang và chỉ đạo các cơ quan đề phòng địch đánh úp.
Đúng như dự đoán của hai ông, lợi dụng lệnh giới nghiêm và thiết quân luật của Gracey, quân Pháp gồm số tù binh vừa được thả được Gracey trang bị súng ống và các đơn vị núp bóng quân Anh mới đến đã nổ súng vào trụ sở các cơ quan lãnh đạo cùng các cơ sở nhà đèn, bưu điện, kho bạc, đài phát thanh,... của ta.
Giữ vững lời thề “Độc lập hay là chết”, Sài Gòn nói riêng và các tỉnh Nam Bộ nói chung bắt đầu bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược lần thứ hai từ ngày 23/9/1945 như lời hát Mùa thu rồi ngày hăm ba ta đi theo tiếng kêu sơn hà nguy biến…
“Mặt trời lên là hết bóng mù sương”
Cách mạng Tháng Tám 1945 là cuộc cách mạng nhân văn, gần như không đổ máu. Các vị vua, quan triều đình nhà Nguyễn phần lớn được chính quyền cách mạng đối xử tử tế.
Nhà sử học người Pháp, ông Alain Ruscio viết: “Chiến thắng năm 1945 của Việt Nam không chỉ là sự kiện gây bất ngờ, đó là sự tất yếu mang tính lô-gíc trong lịch sử phong trào đấu tranh của dân tộc Việt Nam. Đặc biệt, Việt Nam là dân tộc đầu tiên trong số các dân tộc trên thế giới bị thực dân Pháp đô hộ đã thành công trong cuộc kháng chiến của mình.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã có ảnh hưởng rất lớn tới phong trào đấu tranh đòi độc lập của các nước thuộc địa trên thế giới lúc bấy giờ, nhất là các nước ở châu Phi. Khi đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người có vai trò quan trọng, là người đầu tiên tuyên bố độc lập của một nước thuộc địa”.
Nhà sử học đến từ “chính quốc” phân tích, sau chiến tranh thế giới thứ hai, chủ nghĩa thực dân vẫn tồn tại, khi đó, 1/3 các dân tộc trên thế giới phải sống dưới sự chiếm đóng của thực dân Pháp, Anh và Bồ Đào Nha. “Trong bối cảnh như vậy, Việt Nam là một tấm gương, là biểu tượng của quá trình đấu tranh giành độc lập, các dân tộc bị đô hộ cần phải lên tiếng” - ông phân tích.
Theo đánh giá của Tiến sĩ Pradhan, người lãnh đạo Ủy ban Tình báo chung của Ấn Độ, đăng trên tờ Times of India ngày 02/9/2020 được báo chí Việt Nam dịch và đăng lại, Cách mạng Tháng Tám năm 1945 không chỉ là bắt đầu chấm dứt chế độ thực dân và chế độ phong kiến, đây còn là giai đoạn khởi đầu và quan trọng nhất của nền độc lập tại Việt Nam, thành lập nước cộng hòa dân chủ theo định hướng của chủ nghĩa cộng sản.
Người lãnh đạo đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện mục tiêu thời đại đó chính là Hồ Chí Minh, hay còn được Nhân dân trìu mến gọi là Bác Hồ. Khi nhắc đến Cách mạng Tháng Tám, không thể quên nhấn mạnh kế hoạch chiến lược được hoạch định trong một thời gian dài của Hồ Chí Minh.
Quan điểm của một số nhà sử học cho rằng, sự thành công của Cách mạng Tháng Tám chủ yếu do hoàn cảnh thuận lợi là hoàn toàn sai lầm. “Sự thành công của cuộc cách mạng là do những người lãnh đạo nó đã nhanh chóng có những động thái nhằm “tùy cơ ứng biến”.
Hồ Chí Minh và các cộng sự thân cận đã tận dụng những điều kiện khách quan để đạt được mục đích một cách sớm nhất. Cách mạng thành công là điều tất yếu, dù sớm hay muộn. Đây là công lao của Hồ Chí Minh khi nhìn thấy thời cơ và có những bước đi sáng suốt để tiến tới cách mạng.
Chỉ với nguồn lực nghèo nàn, ít ỏi, Hồ Chí Minh đã có thể gây áp lực trên những kẻ thực dân thống trị, và sau đó đã chiến đấu với đế quốc Mỹ. Sự thành công của Việt Minh chủ yếu nhờ vào tài hoạch định và chiến lược xuất sắc của ông” - người đứng đầu Ủy ban Tình báo chung của Ấn Độ bình luận.
“Người không những là thần tượng của Nhân dân Việt Nam mà còn được Pháp công nhận là người phát ngôn đầu tiên của Việt Nam... Người Việt Nam này từng để lại ấn tượng sâu sắc và đặc biệt có cảm tình đối với các quan chức và nhà báo nước ngoài. Một người Pháp, sau này trở thành Cao ủy Pháp tại Đông Dương, cũng phải thừa nhận ông Hồ là người có tính cách rất mạnh mẽ và đáng tôn kính...
Ngày nay, không một tên tuổi nào ở châu Á lại nổi tiếng như nhà cộng sản và dân tộc chủ nghĩa lão thành Hồ Chí Minh. Người chính là biểu tượng, là nhân vật truyền thuyết hơn là một con người bằng da bằng thịt” - tờ New York Times, số ra ngày Chủ nhật 09/5/1954. Đúng 15 năm sau, cũng tờ báo này, số ra ngày 04/9/1969, viết: “Trong số các chính khách của thế kỷ XX, ông Hồ Chí Minh là nhân vật nổi bật về tính bền bỉ, dẻo dai và lòng kiên nhẫn trong việc tìm kiếm mục tiêu độc lập cho Việt Nam và thành công trong việc dung hòa chủ nghĩa cộng sản với chủ nghĩa dân tộc”./.
Nguyễn Tấn Hùng - Đồng Viết Thắng
