Đặt giáo dục vào trung tâm của sự phát triển: 35 năm đổi mới giáo dục (Bài cuối)
Bài cuối: 35 năm đổi mới giáo dục
Chủ trương “giáo dục là quốc sách hàng đầu” xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1991, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII. Từ đó đến nay, gần 35 năm, ngành Giáo dục liên tục điều chỉnh, đổi mới, thay thế, bổ sung nhiều lĩnh vực, từ con người, đội ngũ giáo viên, chương trình và nội dung sách giáo khoa, quan điểm dạy và học cho đến chế độ, chính sách dành cho đội ngũ nhà giáo.
Học sinh Tây Ninh nhận chứng chỉ ngoại ngữ (có hợp tác quốc tế)
Tháng 01/1993, Trung ương ban hành Nghị quyết số 04 về tiếp tục đổi mới sự nghiệp GD&ĐT. Tại thời điểm cách nay hơn 30 năm, Trung ương đánh giá, “so với yêu cầu phát triển của đất nước, nền giáo dục của ta còn nhiều yếu kém. Cuộc cải cách giáo dục theo Nghị quyết số 14 của Bộ Chính trị khóa IV (năm 1979) đã đề ra một số chủ trương đúng cần tiếp tục kế thừa nhưng NQ đã nêu ra một số mục tiêu quá cao, một số nội dung không thích hợp. Từ sau Đại hội VI đã có sự điều chỉnh, tuy vậy cho đến nay, mục tiêu, nội dung, phương pháp và quy mô GD&ĐT chưa đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới. Nhiệm vụ bồi dưỡng nhân tài chưa được chú trọng đúng mức. Chất lượng và hiệu quả giáo dục còn thấp. Trình độ văn hóa, nghề nghiệp, năng lực thực hành, hiểu biết về xã hội, nhân văn của học sinh còn yếu. Một bộ phận đáng kể học sinh yếu kém về nhận thức chính trị, đạo đức, lối sống. Thể lực học sinh giảm sút. Số học sinh, sinh viên khá giỏi, xuất sắc có tăng lên nhưng số học sinh yếu kém, chất lượng thấp lại tăng nhanh hơn. Con người được đào tạo thường thiếu năng động, chậm thích nghi với nền kinh tế - xã hội đang đổi mới. Học sinh, sinh viên tốt nghiệp khó tìm việc làm,… Phải coi đầu tư cho giáo dục là một trong những hướng chính của đầu tư phát triển, tạo điều kiện cho giáo dục đi trước và phục vụ đắc lực sự phát triển kinh tế - xã hội. Huy động toàn xã hội làm giáo dục, động viên các tầng lớp Nhân dân góp sức xây dựng nền giáo dục quốc dân dưới sự quản lý của Nhà nước. Phát triển giáo dục nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đào tạo những con người có kiến thức văn hóa, khoa học, có kỹ năng nghề nghiệp, lao động tự chủ, sáng tạo và có kỷ luật, giàu lòng nhân ái, yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, sống lành mạnh, đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước những năm 90 và chuẩn bị cho tương lai…”.
Tiết Tin học của học sinh Trường THCS Nguyễn Văn Bộ (xã Vàm Cỏ, tỉnh Tây Ninh)
Như vậy, từ hơn 30 năm trước, Trung ương đã nhận thấy và chỉ ra, nhìn thẳng, đánh giá đúng sự thật tình trạng trì trệ của nền giáo dục nước nhà.
Cần lưu ý, thời điểm đó, công cuộc đổi mới chỉ vừa bắt đầu và nước ta chưa khỏi khủng hoảng về kinh tế - xã hội, tiềm lực, vị thế nước ta còn nghèo và yếu. Hàng loạt lệnh bao vây, cấm vận của các cường quốc vẫn chưa được dỡ bỏ nhưng sự nghiệp giáo dục vẫn luôn được quan tâm và trở thành vấn đề trung tâm của sự phát triển.
Tròn 10 năm (1993-2013) Trung ương ra Nghị quyết số 29 về “đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế”.
Tại Nghị quyết này, ngoài thành tựu, Trung ương đánh giá, “chất lượng, hiệu quả GD&ĐT còn thấp so với yêu cầu, nhất là giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp. Hệ thống GD&ĐT thiếu liên thông giữa các trình độ và giữa các phương thức giáo dục, đào tạo; còn nặng lý thuyết, nhẹ thực hành. Đào tạo thiếu gắn kết với nghiên cứu khoa học, sản xuất, kinh doanh và nhu cầu của thị trường lao động; chưa chú trọng đúng mức việc giáo dục đạo đức, lối sống và kỹ năng làm việc. Phương pháp giáo dục, việc thi, kiểm tra và đánh giá kết quả còn lạc hậu, thiếu thực chất. Quản lý GD&ĐT còn nhiều yếu kém. Đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục bất cập về chất lượng, số lượng và cơ cấu; một bộ phận chưa theo kịp yêu cầu đổi mới và phát triển giáo dục, thiếu tâm huyết, thậm chí vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Đầu tư cho GD&ĐT chưa hiệu quả. Chính sách, cơ chế tài chính cho GD&ĐT chưa phù hợp. Cơ sở vật chất kỹ thuật còn thiếu và lạc hậu, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn”.
Sau khi Trung ương ban hành Nghị quyết số 29, Quốc hội, Chính phủ, Bộ GD&ĐT đã cụ thể hóa Nghị quyết nêu trên. Chương trình và sách giáo khoa 2018 chính là sản phẩm cụ thể hóa chủ trương trong Nghị quyết số 29. Mặt được và chưa được, ưu điểm và hạn chế, tiến bộ và tồn tại… đã được phân tích, đề cập nhiều lần, xin không nhắc lại.
Tròn 12 năm kể từ khi Trung ương ban hành Nghị quyết số 29, năm 2025, Trung ương ra Nghị quyết số 71 về “đột phá phát triển GD&ĐT”. Tại Nghị quyết này, Bộ Chính trị đánh giá “nhiều chủ trương, chính sách lớn đã được ban hành, thúc đẩy GD&ĐT đổi mới, phát triển mạnh mẽ, đạt được những kết quả quan trọng. Việt Nam thuộc nhóm 21 quốc gia sớm đạt mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc đến năm 2030 về giáo dục chất lượng. Tuy nhiên, GD&ĐT vẫn còn nhiều khó khăn, hạn chế, chưa thực sự trở thành động lực then chốt cho sự phát triển bứt phá của đất nước. Cơ hội tiếp cận giáo dục còn thấp so với các nước phát triển; có sự chênh lệch lớn giữa các vùng, miền, nhóm đối tượng. Đội ngũ nhà giáo, điều kiện cơ sở vật chất, trường lớp ở nhiều nơi không đáp ứng yêu cầu. Hệ thống giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp phát triển manh mún, lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nghiên cứu khoa học, nhất là ở một số ngành, lĩnh vực trọng điểm. Hiện tượng tiêu cực, bệnh hình thức trong giáo dục còn phổ biến. Nội dung, chương trình giáo dục còn nhiều bất cập, giáo dục đạo đức, thể chất, thẩm mỹ chưa được quan tâm đúng mức và chưa thực sự hiệu quả”.
Đánh giá nêu trên tuy ngắn gọn nhưng có tính khái quát, bao quát lớn, đủ ý về thành tựu và hạn chế của nền giáo dục nước nhà.
Ngày 06/10/2024, trong cuộc giao lưu với sinh viên của nhiều trường đại học tại TP.Hồ Chí Minh, GS Klaus Schwab - người sáng lập và là Chủ tịch Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF), nói rằng, trong thế giới ngày nay, chìa khóa cạnh tranh chính là học tập suốt đời. “Các bạn sắp bước chân vào một thế giới đang thay đổi với tốc độ chóng mặt. Một trong những phẩm chất quan trọng nhất các bạn cần phát triển chính là cam kết học tập suốt đời” - ông nói.
Ngày 30/9/2024, Hội Khuyến học Việt Nam, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ GD&ĐT tổ chức hội thảo “Học tập và làm theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đào tạo và phấn đấu để trở thành người công dân tốt, cán bộ tốt, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong thời kỳ mới”.
GS.TS Nguyễn Thị Doan - Chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, phân tích, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc xây dựng con người “vừa hồng, vừa chuyên”, con người có lý tưởng, có đạo đức cách mạng, có tài năng và vận dụng tài năng đó vào lao động có hiệu quả, mang lại lợi ích cho mình và cho xã hội.
Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, những con người “hồng thắm, chuyên sâu” là sản phẩm của quá trình giáo dục, đào tạo từ các nhà trường và sự phấn đấu rèn luyện gian nan, học tập không ngừng, “học không bao giờ cùng” của mỗi con người. Từ đó, Người coi giáo dục có vai trò quyết định trong việc hình thành nhân cách, đạo đức cách mạng của con người, phù hợp với yêu cầu của từng giai đoạn xây dựng và phát triển của đất nước.
Đối với bất kỳ quốc gia nào thì định hướng giáo dục luôn có vai trò quan trọng đối với xã hội và luôn gắn với định hướng phát triển đất nước, phát triển con người. Tuy nhiên, cách thức thực hiện lại không hoàn toàn giống nhau và tùy thuộc vào nhiều yếu tố, từ lịch sử, văn hóa truyền thống đến chủ trương, chính sách, cơ chế, mức đầu tư cho giáo dục, đào tạo của Nhà nước, điều kiện, hoàn cảnh xã hội thực tại./.
Việt Đông - Ngọc Thạch
