Để chính sách mới đối với ngành giáo dục thật sự phát huy hiệu quả: Bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở - Một quyết định hợp lý (Bài 3)

Quyết định bỏ cấp bằng tốt nghiệp đối với học sinh (HS) cuối cấp Trung học cơ sở (THCS) nhận được sự tán thành của dư luận cả trong và ngoài ngành Giáo dục (GD). Tuy nhiên, để làm việc đó, phải sửa nhiều quy định của pháp luật, trong đó có Luật GD năm 2019 và cả Luật GD nghề nghiệp.

Học sinh THCS (tỉnh Tây Ninh cũ) thi vào lớp 10, năm học 2025-2026

Bỏ xếp loại…

Cần nhắc lại, trước khi quyết định bỏ cấp bằng tốt nghiệp đối với HS THCS, năm 2023, Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) ban hành dự thảo và sau đó, quyết định bỏ xếp loại đối với bằng tốt nghiệp THCS. Tại thời điểm đó, nhiều ý kiến của giáo viên (GV), cán bộ quản lý ở tỉnh Tây Ninh (cũ) tán thành quyết định của Bộ GD&ĐT

“Nhiều năm qua, khi tuyển sinh vào lớp 10, Tây Ninh áp dụng thi tuyển kết hợp xét tuyển. Trong đó, tính đến học lực, hạnh kiểm của HS ở 4 năm THCS. Để tính điểm học lực, căn cứ vào kết quả học tập của HS được ghi trong học bạ, không căn cứ vào bằng tốt nghiệp. Do đó, bỏ hay giữ xếp loại cũng không ảnh hưởng đối với HS dự tuyển vào lớp 10” - một hiệu trưởng bày tỏ quan điểm trước dự thảo của Bộ GD&ĐT.

Hiệu trưởng của một số trường THPT cho biết, việc tuyển sinh vào lớp 10 căn cứ vào điểm bài thi và kết quả học lực 4 năm ở cấp THCS, do đó, việc phân loại, xếp hạng tốt nghiệp ở cấp THCS không còn nhiều ý nghĩa. Tuy vậy, cũng có ý kiến nhìn nhận, “giữ nguyên hình thức xếp loại tốt nghiệp có ý nghĩa khích lệ HS học tập, nếu chỉ xếp loại đạt hoặc chưa đạt thì HS giỏi cảm thấy thiệt thòi, vì ai cũng tốt nghiệp như nhau”.

Trong khi đó, một vị trưởng phòng GD&ĐT (khi còn chính quyền cấp huyện) ở Tây Ninh bày tỏ, ông không tán thành việc bỏ quy định xếp loại: “Bỏ xếp loại tốt nghiệp THCS thì hóa ra HS nào cũng tốt nghiệp như nhau, cào bằng, như thế làm giảm động lực phấn đấu học tập của HS. Tôi cho rằng, không cần thiết phải thay đổi điều đó”.

Điều 8 của Quy chế xét công nhận tốt nghiệp ban hành kèm theo Quyết định 11/2006/QĐ-BGDĐT nêu rõ việc xếp loại tốt nghiệp, cụ thể: Kết quả tốt nghiệp của người đang học tại các cơ sở GD được xếp thành 3 loại giỏi, khá, trung bình căn cứ vào xếp loại hạnh kiểm và xếp loại học lực.

GD đã và đang thay đổi. Chương trình GD phổ thông 2018 theo tinh thần chú trọng phát triển năng lực, phẩm chất của HS không còn đặt nặng tính hình thức hoặc kiến thức thuần túy. Việc bỏ xếp loại tốt nghiệp THCS và tăng số lần xét công nhận mỗi năm 2 lần là điều cần được ủng hộ” - một cán bộ có thâm niên, giàu kinh nghiệm về GD, công tác ở tỉnh Tây Ninh phát biểu.

Đến bỏ bằng tốt nghiệp

Học sinh Trường THCS Nhựt Tảo (tỉnh Long An cũ) học nhóm, thảo luận bài tập trước khi tham gia Kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 năm học 2025-2026

Sau quyết định mới nhất về việc bỏ cấp bằng tốt nghiệp THCS, hầu hết ý kiến của người trong ngành GD bày tỏ sự tán thành. “Chúng ta biết, bằng tốt nghiệp THCS ban đầu do Sở GD&ĐT cấp cho HS. Sau này, theo phân cấp, phòng GD&ĐT có chức năng cấp bằng tốt nghiệp THCS. Hiện nay, việc cấp bằng tốt nghiệp THCS không còn cần thiết, vì cấp học này đã hoàn thành giáo dục phổ cập. Mặt khác, việc giải thể chính quyền cấp huyện đồng nghĩa không còn phòng chuyên môn (phòng GD&ĐT), do đó, việc phân cấp, giao nhiệm vụ cho hiệu trưởng xác nhận HS đã hoàn thành chương trình THCS, là hợp lý” - một vị tiến sĩ đang công tác trong ngành GD Tây Ninh bày tỏ quan điểm trước quyết định bỏ cấp bằng tốt nghiệp THCS.

“Nhìn một cách tổng thể, bằng tốt nghiệp THCS (thực chất là giấy công nhận hoàn thành chương trình cấp học này) không còn nhiều ý nghĩa. Cấp học này đã hoàn thành phổ cập giáo dục và việc thi tốt nghiệp ở cấp học này cũng đã bỏ từ rất lâu. Do đó, việc cấp bằng tốt nghiệp cho HS THCS không còn cần thiết” - một phó hiệu trưởng nhìn nhận.

Sửa luật

Điều 34, Luật GD năm 2019 quy định, HS học hết chương trình tiểu học đủ điều kiện theo quy định thì được hiệu trưởng nhà trường xác nhận học bạ việc hoàn thành chương trình tiểu học. HS học hết chương trình THCS đủ điều kiện theo quy định thì được người đứng đầu cơ quan chuyên môn về GD thuộc UBND cấp huyện cấp bằng tốt nghiệp THCS và học hết chương trình THPT đủ điều kiện theo quy định thì được dự thi, đạt yêu cầu thì được người đứng đầu cơ quan chuyên môn về GD thuộc UBND cấp tỉnh cấp bằng tốt nghiệp. Riêng HS học hết chương trình THPT đủ điều kiện dự thi nhưng không dự thi hoặc thi không đạt yêu cầu thì được hiệu trưởng nhà trường cấp giấy chứng nhận hoàn thành chương trình GD phổ thông.

Bộ GD&ĐT đề xuất sửa đổi, bổ sung Điều 34 của Luật GD năm 2019 như sau: HS học hết chương trình tiểu học, THCS, đủ điều kiện theo quy định được hiệu trưởng nhà trường xác nhận học bạ việc hoàn thành chương trình tiểu học, chương trình THCS. HS học hết chương trình THPT đủ điều kiện theo quy định thì được dự thi, đạt yêu cầu thì được hiệu trưởng nhà trường cấp bằng tốt nghiệp THPT.

Bộ GD&ĐT giải thích, sự thay đổi như trên nhằm bảo đảm phù hợp với chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, theo Kết luận số 137, ngày 28/3/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư. Việc bỏ bằng tốt nghiệp THCS phù hợp với mục tiêu phổ cập GD, hiện nay nhiều quốc gia phát triển như Mỹ, Canada, Anh, Úc, Phần Lan không cấp bằng tốt nghiệp THCS, chỉ sử dụng xác nhận của hiệu trưởng về kết quả học tập ở lớp dưới để xét học ở bậc học cao hơn hoặc phân luồng.

Theo ý kiến của nhiều cán bộ quản lý, GV phổ thông, việc xác nhận hoàn thành chương trình THCS không ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của người học (sửa tương ứng ở Điều 34 Luật GD và Luật GD nghề nghiệp nếu có quy định liên quan). Theo quy định, hiệu trưởng trường THCS xác nhận hoàn thành chương trình học THCS thay cho trưởng phòng GD&ĐT cấp huyện, hiệu trưởng trường THPT cấp bằng tốt nghiệp THPT thay cho giám đốc sở GD&ĐT.

Để xóa bỏ bằng tốt nghiệp THCS, không chỉ sửa đổi, bổ sung Luật GD năm 2019, còn phải sửa cả Luật GD nghề nghiệp năm 2014. Điều 33 và Điều 62 của Luật GD nghề nghiệp quy định, để vào học trường trung cấp, cao đẳng nghề, người học phải tốt nghiệp THCS. “Thời gian đào tạo trình độ trung cấp theo niên chế đối với người có bằng tốt nghiệp THCS trở lên là từ 1 đến 2 năm học tùy theo chuyên ngành hoặc nghề đào tạo. Người có bằng tốt nghiệp THCS, nếu có nguyện vọng tiếp tục học lên trình độ cao đẳng thì phải học và thi đạt yêu cầu đủ khối lượng văn hóa THPT” - trích khoản 2, Điều 33 Luật GD nghề nghiệp.

Điều 62 của Luật GD nghề nghiệp còn quy định chính sách ưu đãi (không phải đóng học phí) đối với người tốt nghiệp THCS khi theo học tại trường trung cấp nghề và cao đẳng nghề. Như vậy, để bỏ bằng tốt nghiệp THCS và giao cho hiệu trưởng cấp giấy xác nhận người học đã hoàn thành chương trình THCS, phải sửa đổi, bổ sung một số luật và văn bản dưới luật.

Quyết định bỏ cấp bằng tốt nghiệp THCS được nhìn nhận là hợp lý. Khi một cấp, bậc học đã phổ cập (GD bắt buộc), việc thi hoặc xét công nhận tốt nghiệp không còn cần thiết nữa. Cần biết, hơn 20 năm trước, khi Bộ GD&ĐT quyết định bỏ thi tốt nghiệp đối với HS tiểu học, nhiều ý kiến không tán thành nhưng thời gian chứng minh, việc bỏ thi tốt nghiệp tiểu học là đúng. Sau đó, đến lượt Bộ GD&ĐT quyết định bỏ kỳ thi tốt nghiệp THCS (chuyển sang xét công nhận tốt nghiệp) cũng có không ít ý kiến phản đối, vì lo ngại “không thi HS không chịu học” nhưng thực tế cho thấy, lo ngại ấy không có cơ sở.

Mặt khác, UBND cấp huyện, quận, thành phố trực thuộc tỉnh không còn tồn tại, theo đó các phòng chuyên môn thuộc UBND cấp huyện (ở đây là phòng GD&ĐT) cũng không, vì thế, việc giao cho hiệu trưởng cấp giấy xác nhận HS hoàn thành chương trình THCS là phù hợp./.

(còn tiếp)

Việt Đông - An Nhiên

Bài cuối: Sở ở xa, phòng không còn, nhà trường hoạt động thế nào?