Rắn qua một số ca dao, tục ngữ
Giai đoạn bậc tiền hiền khai hoang mở cõi, vùng đất Tây Nam Bộ còn hoang sơ. Con người khi ấy phải ứng phó với nào là thiên nhiên khắc nghiệt, nào là cọp, cá sấu, muỗi mòng, rắn rít, bởi vậy có câu: Muỗi kêu như sáo thổi, đỉa lội tợ cánh canh, cỏ mọc thành tinh, rắn đồng biết gáy hoặc Tháp Mười đất lắm phèn chua/ hổ mây, cá sấu thi đua vẫy vùng.
Rắn đối với người dân nơi đây dần trở nên quen thuộc. Nhiều tác phẩm văn học có nói về rắn như Đất rừng Phương Nam của nhà văn Đoàn Giỏi, Hương rừng Cà Mau của nhà văn Sơn Nam, Cánh đồng bất tận của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư,... Văn học dân gian cũng có nhiều câu ca dao, tục ngữ nói về rắn. Đó là những kinh nghiệm đúc kết hàng trăm năm của người xưa.
Thiên nhiên hoang dã tạo điều kiện sống thuận lợi cho rắn. Ở đây có nhiều loại như hổ mây, hổ đất, hổ mang, hổ hành, mái gầm,... Nhiều loài sống lâu năm, kích thước lớn, nọc độc mạnh, có câu Mái gầm tại chỗ, rắn hổ về nhà hoặc nói đến chỗ nguy hiểm người ta dùng câu Hang hùm miệng rắn. Bởi vậy, rắn gây không ít nỗi sợ cho con người.
(Ảnh tạo bởi AI)
Nhưng nếu ông bà ta dễ dàng quy phục trước khó khăn thì chẳng có cơ ngơi ngày nay. Với ý chí và sự sáng tạo, họ tìm nhiều phương cách để đối phó với rắn. Câu Đánh rắn phải đánh giập đầu là kinh nghiệm nguyên thủy nhất của người xưa vì đầu rắn thường chứa nọc độc nên phải xử lý trước. Nhiều người dân trồng sả, cây nén, sắn dây,... để tránh rắn vào nhà, có câu Sắn dây là thầy con rắn. Ở miền Tây Nam Bộ xuất hiện nhiều ông thầy rắn nổi tiếng như ông Tư Dược (người sáng lập Trại Rắn Đồng Tâm), ông Ba Lưới,...
Thịt rắn cũng là món thuộc dạng “mồi bén” của người dân Tây Nam Bộ, có câu Chẳng cần cá lóc cá trê/ thịt rắn thịt chuột nhậu mê hơn nhiều. Thịt rắn thơm, ngon, béo, bổ. Nhiều món ăn chế biến từ thịt rắn như nấu cháo đậu xanh, chiên nước mắm, xào sả ớt/ lá cách hoặc đơn giản nhất là nướng rồi xé chấm muối ớt xiêm xanh, có câu Rắn bằm lá cách xào khô/ ăn vô một miếng xuống mồ cũng cam.
Hình tượng con rắn đi vào đời sống người dân Tây Nam Bộ, chuyện hên xui, may rủi cũng gắn với hình ảnh con rắn: Gặp rắn thì đi, gặp quy thì dừng. Tương truyền rằng, khi xưa, Nguyễn Ánh đang đi ngoài biển bỗng trời tối đen nên không xác định được phương hướng, bỗng quân lính thấy có vật gì đó đội ghe dẫn đường, tới sáng mới biết đó là một bầy rắn. Thấy vậy, quân lính sợ, chèo ghe thật mau, chẳng bao lâu thì tới được đảo Phú Quốc.
Rắn cũng xuất hiện trong tình yêu đôi lứa với những ví von độc đáo: Đôi ta như rắn liu điu/ nước chảy mặc nước ta dìu lấy nhau. Hoặc cái cách “giận lẫy”, xót thương người tình của cô gái cũng mượn hình ảnh con rắn: Con rắn hổ đất nằm trên cây thục địa/ con ngựa nhà trời ăn cỏ chỉ thiên/ Trách anh bạn tình gian dối đảo điên/ gạt em xuống chốn huỳnh tuyền bỏ em.
Nhìn chung, ca dao, tục ngữ nói về rắn, mượn hình tượng con rắn có rất nhiều. Ứng phó với rắn cũng là cách người xưa hòa hợp với thiên nhiên, thể hiện ý chí kiên cường, tinh thần cầu tiến của lưu dân mở cõi./.
Châu Thanh
