Điện than của Trung Quốc kìm hãm mục tiêu năng lượng sạch
Theo phân tích sản lượng năng lượng Trung Quốc năm 2024, cam kết của Bắc Kinh đạt đỉnh phát thải trước năm 2030 và trung hòa carbon vào năm 2060 đang bị đe dọa khi các dự án năng lượng tái tạo bị đặt trong thế cạnh tranh với thói quen sử dụng điện than.
Than chờ được vận chuyển tại một mỏ than ở Erdos, Khu tự trị Nội Mông, Trung Quốc. Ảnh: Xinhua
Là nền kinh tế lớn thứ 2 toàn cầu, Trung Quốc dẫn đầu danh sách nước phát thải nhiều nhất hiện nay, chiếm 27% lượng khí thải CO2 và 1/3 tổng lượng khí thải nhà kính thế giới.
Năm 2020, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cam kết nước này đến năm 2030 sẽ giảm hơn 65% lượng khí thải CO2 trên một đơn vị GDP so với mức năm 2005. Trong đó, sự bùng nổ của các cơ sở lắp đặt điện gió và điện Mặt trời trên khắp Trung Quốc tiếp thêm động lực cho tham vọng sớm từ bỏ nhiên liệu hóa thạch. Tính đến năm 2021, Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế (IRENA) cho biết công suất lắp đặt điện gió và Mặt trời của Trung Quốc là 1.056 gigawatt (GW), bỏ xa Mỹ ở vị trí thứ 2 với chỉ 345 GW. Năm 2024, Bắc Kinh tăng thêm 356 GW công suất hai nguồn năng lượng tái tạo nói trên (gấp 4,5 lần so với mức tăng của Liên minh châu Âu). Những tháng tới, Trung Quốc dự kiến công bố thông tin chi tiết về Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 giai đoạn 2026-2030, có thể bao gồm các mục tiêu mới về năng lượng và phát thải.
Tuy Trung Quốc đạt nhiều bước tiến tích cực trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, nhưng giới chuyên môn cảnh báo những mục tiêu đặt ra sẽ vẫn nằm ngoài tầm với chừng nào Bắc Kinh còn ưu tiên điện than và tiếp tục phê duyệt các dự án sản xuất than mới. Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), gần 50% lượng khí thải CO2 của Trung Quốc đến từ ngành điện và 60% sản lượng điện nước này phụ thuộc vào than. “Sản lượng điện đốt than có thể giảm, nhưng ngành công nghiệp than vẫn tiếp tục kỳ vọng tăng trưởng, tạo tiền đề cho xung đột không bền vững giữa các khoản đầu tư vào than và nhu cầu khử cacbon trong lưới điện” - theo báo cáo của Tổ chức Giám sát Năng lượng Toàn cầu (GEM) và Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA).
Trong phân tích mới, GEM và CREA xác nhận Trung Quốc đạt “tốc độ chưa từng có” về công suất điện gió và Mặt trời vào năm ngoái. Tuy các nguồn năng lượng sạch đủ đáp ứng nhu cầu điện tăng trưởng, nhưng việc sử dụng chúng lại giảm một cách khó hiểu vào cuối năm. Qi Qin, tác giả chính của báo cáo, nói rằng sự sụt giảm diễn ra không phải bởi điều kiện thời tiết mà là do ảnh hưởng hạn ngạch tối thiểu cho điện than trong các thỏa thuận mua điện dài hạn của chính quyền địa phương. Những thỏa thuận này được Trung Quốc áp dụng từ năm 2020 để đảm bảo đủ điện trong suốt cả năm với mức giá hợp lý, đồng nghĩa điện than vẫn đang được ưu tiên ở một số khu vực.
Theo hãng tin AFP, sản lượng than Trung Quốc trong những năm gần đây tăng đều đặn từ 3,9 tỉ tấn năm 2020 lên mức cao kỷ lục 4,8 tỉ tấn năm 2024. Năm ngoái, nước này phê duyệt 66,7 GW công suất điện than mới và nối lại việc xây dựng 3,3 GW dự án bị đình chỉ (một GW tương đương một nhà máy điện than lớn). Ngoài ra, Bắc Kinh còn khởi công xây dựng các dự án điện than với tổng công suất 94,5 GW. “Trung Quốc đang tài trợ và xây dựng các nhà máy điện than mới vượt quá nhu cầu. Việc tiếp tục khai thác than như vậy lấn át nhu cầu sử dụng năng lượng sạch giá rẻ của đất nước” - nhà phân tích Christine Shearer tại GEM cho biết.
Trong đánh giá chung, CREA cho rằng việc Trung Quốc mở rộng song song điện than và năng lượng tái tạo không phù hợp về mặt cấu trúc với các mục tiêu phi carbon hóa. Nó đi ngược nguyên tắc thu hẹp ngành công nghiệp nhiên liệu hóa thạch và tạo ra xung đột. “Nếu không thay đổi chính sách khẩn cấp, Trung Quốc có thể chỉ đang theo đuổi mô hình bổ sung thay vì chuyển đổi năng lượng, hạn chế toàn bộ tiềm năng bùng nổ năng lượng sạch của nước này” - các chuyên gia cảnh báo.
MAI QUYÊN (Theo AFP, Guardian)
