Nặng lòng gìn giữ di sản đờn ca tài tử
Nhiều năm qua, TP Cần Thơ thực hiện có hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy nghệ thuật đờn ca tài tử Nam Bộ - Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Rất nhiều câu lạc bộ, đội, nhóm và nghệ nhân đờn ca tài tử tâm huyết trao truyền và quảng bá di sản của quê hương. Trong đó, Nghệ nhân nhân dân (NNND) Trường Út là một trong những điển hình tiêu biểu.
NNND Trường Út thủ vai Cử Trị (bìa trái), biểu diễn tại Lễ giỗ lần thứ 115 của Nhà thơ yêu nước, Cử nhân Phan Văn Trị, tháng 6-2025. Ảnh: DUY KHÔI
Dịp Lễ giỗ lần thứ 115 của Nhà thơ yêu nước, Cử nhân Phan Văn Trị tại khu di tích tọa lạc tại xã Phong Điền, TP Cần Thơ vào cuối tháng 6 vừa qua, trích đoạn cải lương ca ngợi khí tiết cụ Phan Văn Trị được trình diễn. Vai chính của trích đoạn là cụ Cử Trị hiền lành, đức độ, trọn lòng yêu nước thương dân, không khuất phục trước vật chất, cường quyền. Trước những lời lẽ chiêu dụ, từ mật ngọt đến uy hiếp của Tôn Thọ Tường, cụ Cử Trị vẫn quyết lòng không theo bọn tay sai, cướp nước. Lời lẽ sắc bén, phong thái đĩnh đạc của vai diễn khiến người xem thán phục. Góp phần thành công cho vai diễn ấy chính là NNND Trường Út. Từng lời nói “bút chiến”, từng câu vọng cổ, bài ca trong trích đoạn được NNND Trường Út thể hiện thuyết phục.
Giới đờn ca tài tử ở TP Cần Thơ cũng như các tỉnh, thành Nam Bộ không còn xa lạ với NNND Trường Út - một nghệ nhân giỏi nghề, yêu nghề và đồng điệu với tất cả tri kỷ, tri âm. Sinh đúng vào năm đất nước thống nhất, năm 1975, NNND Trường Út lớn lên trong hòa bình, được dưỡng nuôi từ câu ca, lời ru của mẹ hiền, quê hương. Tình yêu cổ nhạc lớn dần trong anh từ tấm bé. Anh kể, mới 6 tuổi, anh đã được anh Hai tập tành ca tài tử và dắt theo trong các cuộc vui đờn ca ở địa phương. Cậu bé gầy gò nhưng giọng mạnh, chắc, khỏe khiến ai cũng bất ngờ và đặc biệt là anh có đôi tai rất “thính” trong nghe và canh nhịp nên giữ nhịp rất tốt.
“Người thầy đầu tiên của tôi là thầy Hai Long, thầy đờn Octavina tiếng tăm, thầy của những tài danh Bạch Tuyết, Hùng Cường… Tôi được học trong thời gian thầy về Cần Thơ”, anh Trường Út nhắc lại. Dần dà, học thầy và học nghề, giọng ca Trường Út nổi lên như một hiện tượng của đờn ca tài tử Cần Thơ, từ đầu những năm 1990. Năm 2015, nghệ nhân Trường Út được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú và 7 năm sau, năm 2022, anh vinh dự được phong tặng danh hiệu NNND, lĩnh vực đờn ca tài tử.
Nhắc đến NNND Trường Út, người trong nghề nghĩ đến một giọng ca trong, vang, khỏe và đa dạng ở nhiều bài bản, từ Oán, Bắc Lễ, đến các bài Nam. Ấn tượng nhất ở giọng ca Trường Út là những bài Bắc, với chất giọng chuẩn mực, giàu cảm xúc. Anh có cách chẻ nhịp, đưa hơi ngọt lịm khiến bài bản tài tử trở nên bay bổng. Đặc biệt, anh còn trình diễn tốt loại hình ca ra bộ, diễn cải lương. Vai trò nào, người hâm mộ vẫn nhận ra đó là một nghệ nhân yêu nghề, trọn lòng với vai diễn, hết lòng “rút ruột nhả tơ”.
Dù lúc còn là Nghệ nhân ưu tú hay đã là NNND, anh Trường Út vẫn rất giản dị, gần gũi, tâm huyết giữ nghề và truyền nghề. Rất nhiều học trò của anh nay đã thành danh, gắn bó với nghệ thuật sân khấu. Trong các buổi sinh hoạt, giao lưu của các câu lạc bộ đờn ca tài tử ở địa phương, NNND Trường Út thường xuyên có mặt, động viên, hướng dẫn mọi người để hát cho hay, diễn cho tốt. Nghệ nhân tài tử Việt Thu (phường Tân An, TP Cần Thơ), kể rằng, NNND Trường Út chính là người thầy đờn ca tài tử của vợ chồng bà và cũng là người đã “tiếp lửa” để bà cùng các thành viên câu lạc bộ gắn bó. Ở NNND Trường Út, rõ nét hình ảnh một người thầy khiêm tốn, tận tụy, luôn mong muốn đờn ca tài tử vang xa.
***
Khoảng chục năm qua, NNND Trường Út gắn liền với biệt danh “Út bún riêu” vì nghề chính của anh là bán bún riêu ở một quán nhỏ ven đường Nguyễn Tri Phương, phường Tân An. Nếu không giới thiệu, hẳn nhiều người không nhận ra người đứng bếp, ra tô kiêm luôn chạy bàn “Út bún riêu” ấy chính là NNND duy nhất của TP Cần Thơ trước hợp nhất. Không ngại ngần cũng không lấy làm buồn, NNND Trường Út tâm sự: “Cốt yếu là dù còn khó khăn về cuộc sống nhưng lúc nào tôi cũng yêu quý và sống chết với đờn ca tài tử”. Vắng khách, anh lại ngồi tập bài ca, nhẩm lại lời ca để chuẩn bị cho các buổi biểu diễn phục vụ ở bến Ninh Kiều, ở các câu lạc bộ, liên hoan… hay đơn giản chỉ là thỏa đam mê. Học trò của NNND Trường Út khi cần tập dượt thì cũng tìm đến quán bún của anh để được thầy chỉ dạy.
Nhiều năm qua, NNND Trường Út luôn là hạt nhân nòng cốt trong phong trào đờn ca tài tử ở Cần Thơ, đạt nhiều giải thưởng ở các kỳ Liên hoan Đờn ca tài tử toàn quốc, khu vực; Liên hoan Dân ca toàn quốc…
Khi cất giọng ca, NNND Trường Út lại như trút hết mọi lo toan của bộn bề cuộc sống, gửi trọn tiếng lòng hòa vào tiếng đờn, lời ca của di sản đất phương Nam.
ĐĂNG HUỲNH
