Vai trò và trách nhiệm của chuyên gia y tế trong tư vấn chăm sóc sức khỏe
Vì sao việc chăm sóc sức khỏe cần đội ngũ chuyên gia y tế như bác sĩ, dược sĩ, cử nhân dinh dưỡng, điều dưỡng tư vấn?
Bởi vì trong quá trình đào tạo, sinh viên khối y tế đã được trang bị kiến thức nền ngành Y là môn sinh, kiến thức nền ngành Dược là môn hóa. Từ kiến thức cơ bản này, sinh viên mới lĩnh hội được những vấn đề chuyên sâu về hấp thu, chuyển hóa, thải trừ một dược chất hay thực phẩm khi đưa vào cơ thể. Đồng thời hiểu rõ chất nào, chiết xuất từ đâu, đem lại lợi ích gì cho cơ thể và những chất nào không được phối hợp với nhau.
Ảnh minh họa (AI)
Trong lĩnh vực y dược, tương tác và tương kỵ đều chỉ sự tác động lẫn nhau giữa hai hoặc nhiều chất đưa vào cơ thể trong cùng một thời điểm nhưng khác nhau về bản chất và thời gian diễn ra. Tương tác có thể diễn ra chậm hơn đưa đến kết quả là tương tác tích cực làm gia tăng tác dụng của dược chất hoặc tương tác tiêu cực làm giảm tác dụng thậm chí gây ra tác dụng phụ bất lợi cho cơ thể. Còn tương kỵ thường xảy ra nhanh dẫn đến những thay đổi tiêu cực như làm giảm hiệu quả của dược chất hoặc gây hại cho cơ thể.
Tương tác (interaction) là sự tác động qua lại lẫn nhau giữa thuốc này với thuốc khác, giữa thuốc với thức ăn hay các chất bổ sung làm thay đổi tác dụng của thuốc. Đặc điểm của sự tương tác này là có thể xảy ra nhanh hoặc chậm, tùy thuộc vào loại tương tác.
Tương tác giữa thuốc và thuốc có 2 loại: Tương tác dược động (do thay đổi quá trình hấp thu, phân phối, chuyển hóa, đào thải) và tương tác dược lực (do hiệp lực, đối kháng, do thay đổi cơ chế vận chuyển thuốc hay rối loạn cân bằng chất điện giải).
Tương tác giữa thuốc và thức ăn thức uống: Một số thuốc ảnh hưởng đến sinh lý bộ máy tiêu hóa dẫn đến thay đổi sự hấp thu các chất dinh dưỡng trong thức ăn. Ngược lại thức ăn và thức uống cũng làm thay đổi tác dụng dược lý và độc tính của thuốc.
Đối với thức uống: Alcol có trong rượu khi dùng chung với thuốc ức chế thần kinh trung ương sẽ gây buồn ngủ, giảm tỉnh táo. Rượu uống với aspirin gây loét dạ dày và tăng tình trạng hạ đường huyết của insulin. Sữa tạo phức với một số kháng sinh làm giảm sinh khả dụng của thuốc. Uống nước bưởi chung với thuốc dị ứng terfenadin sẽ làm tăng độc tính trên tim của terfenadin. Các nước khoáng kiềm hoặc nước ngọt có ga làm hư thuốc hoặc tăng nhanh sự hấp thu nhất là với thuốc có hệ số trị liệu thấp. Vì thế nước lọc đun sôi để nguội là thức uống tốt nhất cho mọi loại thuốc.
Tương kỵ (incompatible) là phản ứng không mong muốn giữa các thành phần trong một công thức thuốc, giữa thuốc và tá dược, hoặc giữa thuốc với các chất khác, dẫn đến thay đổi tính chất vật lý, hóa học, hoặc sinh học của thuốc, làm giảm chất lượng, hiệu quả, hoặc gây nguy hiểm cho người sử dụng. Đặc điểm của tương kỵ là thường xảy ra nhanh chóng, có thể nhìn thấy bằng mắt thường ngay lập tức như sự kết tủa, đổi màu hoặc phát hiện qua các phép phân tích. Kết quả thường là tiêu cực, làm mất tác dụng của thuốc, gây ra các tác dụng phụ hoặc độc tính.
Vì vậy, người bệnh khi đến nhà thuốc cần khai rõ bệnh sử, toa thuốc đang dùng để dược sĩ phân tích toa, hướng dẫn thời gian dùng thuốc cách xa với thức ăn hay thực phẩm chức năng dùng kèm để tránh trùng liều hoạt chất hoặc tương tác, tương kỵ.
Trong lĩnh vực dinh dưỡng, ngành dinh dưỡng hướng dẫn chúng ta về cách ăn uống khoa học, hiểu rõ vai trò của các thực phẩm đối với sức khỏe, cách xây dựng chế độ ăn phù hợp với từng cá nhân theo từng giai đoạn cũng như cách phòng ngừa và hỗ trợ điều trị bệnh liên quan đến dinh dưỡng để chăm sóc sức khỏe chủ động cho bản thân và gia đình.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, từ kiến thức tương tác, tương kỵ, những thức ăn sau không nên chế biến chung: Tôm, cua chứa nhiều canxi trong khi đậu, khoai lang và cải bó xôi là những thực phẩm có chứa nhiều axit phytic. Axit này sẽ liên kết với canxi trong cơ thể thành muối làm canxi khó hấp thụ vào cơ thể và sẽ đào thải các hợp chất muối mới. Do vậy tôm, cua tránh chế biến chung với đậu, đậu phụ, khoai lang và rau cải bó xôi.
Thịt heo và đậu nành kết hợp sẽ thừa phốt-pho vì đậu nành có 60-80% là phốt-pho nên khi kết hợp hàm lượng phốt-pho trong đậu cao sẽ làm giảm giá trị dinh dưỡng của thịt heo, đặc biệt là thịt nạc; cam, chanh không nên kết hợp với sữa vì axit ascorbic trong cam, chanh gặp protein casein trong sữa sẽ làm protein biến chất, gây vón cục, kết tủa, giảm giá trị dinh dưỡng của protein, ảnh hưởng đến tiêu hóa và hấp thụ sữa.
Gan động vật có chứa nhiều sắt, nếu nấu chung với rau cần hay cà rốt chứa nhiều cellulose, cơ thể sẽ không hấp thụ được sắt; Ddùng trứng chung với óc heo sẽ làm tăng cholesterol trong máu; cà rốt chứa enzyme có thể phá hủy vitamin C trong củ cải vì vậy canh súp cà rốt không cần thêm củ cải. Những sự kết hợp này không có lợi về mặt dinh dưỡng.
Chuyên gia y tế đóng vai trò quan trọng trong việc hướng dẫn cộng đồng chăm sóc sức khỏe, có trách nhiệm đưa ra lời khuyên về lối sống, chế độ dinh dưỡng khoa học và hỗ trợ bệnh nhân tuân thủ phác đồ điều trị để mọi người sống vui, khỏe, hữu ích và trường thọ./.
DSCKII. Lý Thị Nhất Định - NCS. DS. Trần Thị Thảo Phước
Tài liệu tham khảo: Dược lực học. ThS.DS Trần Thị Thu Hằng
