Sẻ giọt máu đào – Trao niềm hy vọng
Máu là khởi nguồn của sự sống từ lúc hoài thai cho đến khi tim ngừng đập. Về mặt sinh học, máu là một tổ chức được tạo thành từ các tế bào hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu và huyết tương. Máu đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp chất nuôi dưỡng và cấu tạo nên các tổ chức cũng như loại bỏ các chất thải trong quá trình chuyển hóa của cơ thể như khí carbonic và acid lactic.
Để bảo đảm hoạt động sống và các chức năng, cơ thể cần có lượng máu phù hợp để tuần hoàn liên tục. Người trưởng thành trung bình có khoảng 4,5 đến 5,7 lít máu (chiếm 7-8% trọng lượng cơ thể), tùy thuộc vào cân nặng và các yếu tố khác, máu chứa trong tim và tuần hoàn liên tục qua các mạch máu. Lượng máu trong cơ thể giảm khi mất nước, mất mồ hôi nhưng không làm thay đổi thành phần cấu tạo nhiều.
Cơ thể có cơ chế điều hòa tự nhiên để ổn định tổng lượng máu, bảo đảm máu sinh ra ở tủy xương tương ứng với máu mất đi mỗi ngày. Cơ thể vẫn có thể duy trì hoạt động sống nếu thiếu máu nhẹ nhưng nếu chỉ còn 1/3 tổng lượng máu cần thiết thì sẽ xảy ra tình trạng rối loạn chức năng các cơ quan, gây sốc và có thể dẫn tới tử vong. Trong trường hợp mất máu quá nhiều hoặc tủy xương gặp vấn đề, lượng máu cơ thể bị thiếu hụt gây ra tình trạng thiếu máu.
Ảnh tư liệu
Tủy xương là cơ quan chính tạo thành tế bào máu, các cơ quan khác như lá lách, hạch bạch huyết, gan có vai trò điều chỉnh quá trình sản xuất, tiêu hủy, phân hóa tế bào máu. Tủy xương tập trung chủ yếu ở trung tâm khung xương, nằm rải rác ở nhiều xương, trên người trưởng thành tủy xương tập trung chủ yếu ở vùng xương sống, xương ngực và xương chậu.
Tủy xương thực hiện chế tạo khoảng 95% tổng tế bào máu của cơ thể. Tế bào máu do tủy xương sản xuất được coi như tế bào gốc (tế bào tạo máu). Theo thời gian, khi tế bào gốc được nuôi dưỡng trưởng thành sẽ phát triển các thành phần khác trong máu.
Cơ thể cần máu cho sự sống, bởi vì máu là chất lỏng mang khí và chất dinh dưỡng đến các cơ quan và lấy đi chất thải trong quá trình chuyển hóa. Máu lưu thông trong hệ tuần hoàn do sức bóp của tim. Với hệ hô hấp, máu vận chuyển oxy do phổi hít vào. Oxy được vận chuyển từ phổi đến các cơ quan nhờ dòng máu, đồng thời máu lấy khí cacbonic từ các mô mang đến phổi và thải ra ngoài.
Với hệ tiêu hóa, máu vận chuyển thức ăn (đường, đạm, mỡ) có được do quá trình tiêu hóa và lấy chất thải khác vận chuyển đến thận và gan rồi thải ra ngoài qua nước tiểu và phân. Bên cạnh đó, máu còn vận chuyển hormone từ tuyến nội tiết đến các mô và giúp cơ thể chống lại nhiễm trùng.
Hồng cầu (tế bào đỏ) có khoảng 4-5 triệu/ mm3, chiếm 45% thể tích máu toàn phần, hồng cầu có thời gian sống từ 100 đến 120 ngày, có chức năng vận chuyển oxy đi khắp cơ thể, đi tới vi mạch để phóng thích oxy cho các mô. Hồng cầu còn chứa các enzym cacbonic anhydraza có vai trò chuyển cacbonic về phổi. Protein quan trọng của tế bào hồng cầu bảo đảm chức năng vận chuyển oxy là Hemoglobin.
Chu trình vận chuyển diễn ra như sau: Hemoglobin của hồng cầu tiếp nhận và giữ phân tử khí O2 do phổi cung cấp, hòa cùng dòng máu đến các bộ phận của cơ thể và giải phóng để tế bào tại đó tiếp nhận. Máu về qua đường tĩnh mạch không giàu oxy nên thường có màu đỏ sậm.
Bạch cầu (tế bào máu trắng) chiếm 1% tế bào máu với số lượng 7.000/mm3, có thời gian sống khoảng 18-36 giờ, đóng vai trò quan trọng trong cơ thể chống lại sự xâm nhập của vi khuẩn, virus, vi sinh vật, ký sinh trùng. Các loại bạch cầu khác nhau có chức năng khác nhau trong cơ chế chống nhiễm và miễn dịch. Các tế bào bạch cầu quan trọng của máu bao gồm: Lympho tế bào, Eosinophils, Neutrophils, tế bào monocytes,…
Tế bào bạch cầu có nhiệm vụ tiêu diệt tác nhân gây bệnh, chữa lành vết thương bằng việc tiêu thụ các dạng vật chất không cần thiết như tế bào chết, tế bào hồng cầu cũ, mô mảnh. Bình thường bạch cầu lympho chiếm tỷ lệ 25 đến 40%, tăng trong bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm virus hoặc dị ứng. Tỷ lệ bạch cầu lympho thấp hơn bình thường là cảnh báo suy giảm miễn dịch, tình trạng nhiễm HIV/AIDS hoặc tác động của hóa trị.
Tiểu cầu (thrombocytes) là những mảnh tế bào máu rất nhỏ, không có nhân, được sản xuất từ tủy xương và lưu thông trong máu với chu kỳ sống khoảng 7-10 ngày, khoảng 200.000/mm3 máu, có vai trò quan trọng khởi động quá trình cầm máu. Khi có hiện tượng chảy máu xảy ra, tế bào tiểu cầu sẽ tụ họp nhanh chóng hình thành nút tiểu cầu, ngăn chặn nhanh chóng sự chảy máu để bảo tồn lượng máu trong cơ thể.
Huyết tương chiếm 55% máu toàn phần là phần chất lỏng màu vàng gồm có các protein, muối, những protein quan trọng như albumin - thành phần chủ yếu của máu, globulin - gồm hàng nghìn loại kháng thể giúp chống lại các nhiễm trùng. Trong huyết tương có các yếu tố đông máu để tránh mất máu khi bị chảy máu do bị thương, phẫu thuật.
Trong y học, máu tươi toàn phần được sử dụng như một nguồn nguyên liệu chính để sản xuất ra các chế phẩm từ máu. Cơ thể gặp tình trạng đa chấn thương do tai nạn, mất máu hoặc trong sinh đẻ, trong phẫu thuật sẽ cần phải truyền máu.
Máu và các chế phẩm máu từ người hiến (Donor) sẽ được sử dụng để thay thế cho lượng máu đã mất ở người nhận (Recipient).
Bệnh nhân cần phải truyền máu trong trường hợp bị mất máu trầm trọng do phẫu thuật hoặc do tai nạn, bị mắc bệnh thiếu máu, chảy máu hay rối loạn đông máu. Bác sĩ sẽ ra y lệnh để kỹ thuật viên hay điều dưỡng thực hiện trên bệnh nhân các kỹ thuật để điều trị một số bệnh lý và các rối loạn máu.
Mỗi lần hiến máu toàn phần, người cho phải qua giai đoạn tầm soát chất lượng máu thông qua các chỉ số xét nghiệm. Kết quả bao gồm xác định nhóm máu hệ ABO, Rhesus, sàng lọc kháng thể bất thường và các xét nghiệm sàng lọc bệnh lây nhiễm qua đường truyền máu như virus viêm gan B, virus viêm gan C, virus HIV và xoắn vi khuẩn giang mai, ký sinh trùng sốt rét.
Nếu các chỉ số xét nghiệm của người hiến máu ở ngoài giới hạn bình thường, bác sĩ khám tuyển chọn trước hiến máu sẽ tư vấn về các chỉ số bất thường và hướng dẫn họ đến các chuyên khoa thích hợp để tầm soát, thực hiện các chẩn đoán chuyên sâu và có hướng điều trị thích hợp.
Nếu kết quả xét nghiệm máu tốt, người hiến không chỉ mang lại sự sống, niềm vui cho người nhận mà còn biết được tình trạng sức khỏe của mình. Tất các các tế bào máu gồm hồng cầu, tiểu cầu, bạch cầu đều được sinh ra từ tế bào gốc tạo máu. Chỉ trong 4 tuần tế bào gốc nhân lên rất nhanh đủ để thay thế tế bào máu của cơ thể, vì thế người khỏe mạnh sau khi hiến máu, nếu được dinh dưỡng tốt sẽ tái tạo máu mới trong vòng 1 tháng.
Hiểu rõ tầm quan trọng của máu đối với sức khỏe, chúng ta càng trân trọng sự sống cha mẹ cho, thêm yêu mến những tình nguyện viên dũng cảm hiến máu và yên tâm với sự phát triển của y học, người hiến không chỉ mang lại lợi ích tinh thần cứu người nhận mà còn kiểm tra được sức khỏe tổng thể, có lối sống và dinh dưỡng thích hợp để sống vui khỏe, hạnh phúc và trường thọ./.
DSCK2. Lý Thị Nhất Định - TS.DSCK1. Phạm Lê Nhật Minh
